Chin Tribes: Kan I Hmuhning Dikter (By Saya CH Khar): ‘Tribes’ tiah English in ka tial — ‘miphun’ tiah hman khawh a si nain ‘nationality’ zong ‘miphun’ ti a si ve caah lungfian fawi nakding ah ‘tribes’ ka hman.
‘Tribes’ timi hi, Laimi, Zomi, Mizo ti bantuk ah khin ka hei hman. ‘Hakha’, ‘Falam’, ‘Matu’ ti bantuk zong hi ‘tribes’ dirhmun in ka hman — kan umnak hmunram min an si ko nain.
Nihin tiang ‘Chin’ ah kan i funtom kho ngaingai lo — biaknak le politics ah funtom kan duh peng nain kan i funtom kho taktak bal lo. A ruang tampi a um ko. Ruang tampi lak ah Chin History (robia) i kan pipu nih ‘tribe’ phun tete in khua an rak saknak kha ahlei in ka vun char.
Kan sining a si caah kan duh lo zong ah kan thleng kho lo, ‘tribes’ in khua kan saknak kha. Nihin kan sining dirhmun hi robia chung i kan pipu nunning khan a hung chuakmi an si. Nan theih bang, hlan pipu chan ah khua khat le khua khat an rak i ral — ‘khuakheng leido’ chan lio.
Tribes pakhat le pakhat an i do rih. Thantlang Laimi nih Thantlang peng Mizo (‘Mar’) an rak tuk hna. Zabu 16, asiloah, 17 lio ah a si men lai. Khuangli (Falam peng) le Thantlang peng Laimi an rak i tu.
‘Khuangli ral’ tiah upa nih an kan chimh ttheu. ‘Khuangli’ ral cu, Thantlang peng Laimi nih an rak ttih tuk hringhrang. Hihi kan tuanbia a si. ‘Tribes’ phun in kan pipu an rak i dohning a lang.
Kan I Hmuhning Dikter: Khat le khat kan i hmuhning a dik lo, nihin tiang ah. Hakha holh a hmangmi thenkhat nih ‘Falam cu a! Tedim cu a! Zophei cu a! Mara cu a!’ ti a si. Falam holh a hmangmi thenkhat nih ‘Hakha cu a!’ ti a si ve. Kanmah kha midik ah ka i rel, a dang kan unau paoh ‘michia’ phun in kan hmuh hna.
Cu phun cun, Hakha nih Falam kan hmuh hna, Falam nih Hakha kan hmuh ve hna. Kan i hmuhning hi a dik lo; kan pipu ruahnak ‘tribe’ thisa in a rami an si. Kan i hmuhning a dik deuh naklai a tanglei hi bawmtu a si men lai.’
1. Chin huap in kan i khat ti kan pom nain ‘tribe’ thinlung kan i nunpinak nih kan thinlung a danter. Hihi kan pom a hau.
2. A cung nambar 1 khi kan si caah, ‘tribe’ kan rak sinak ‘Hakha, Falam, Zophei, Zotung, Mara, Lautu, Matu, Cho, Zomi, Mizo, etc.’ hi i hnawlpiak lo in, i pompiak i khat le khat thin i hunternak le huatnak bia le tuahsernak chia i sum a hau. Phu khat nih Chin ‘tribes’ tete khi tangchiah a timh hna ahcun, a sung lai.
Kan pipu tuanbia ah tangchiah ruah ah pei khuakheng leido cu an rak hman fam. Phu khat nih a dang phu khat kha tangchiah zalh a hau lo — a sining pompiak sehlaw, tuanti khawhnak lam a um deuh lai. A biapi bik cu, ‘tribe’ dirhmun kan sinak pom i, khat le khat i hmaizah khi a si ko.
3. A cung namber 1 le 2 chirhchan khin, Chin huap thil i ttuanti a herhnak zawn ah kan i fun khawh ahcun, a za ngai ko dahkaw. 100% in funtom duhnak cu, zei tik hmanh ah hlawh a tling lai lo.
A ttha hlei, a bawi hlei, a fim hlei kan um lo, chambaunak kan ngei cio ti lungput in kan i hmuhning khi dikter tuah. Huatnak le remlonak bia le tuahsernak hrial ko usih. Ei le bar kan chuahpi lai lo. Credit: CH Khar
Leave a Reply